حسابداری‌ داراییهای‌ ثابت‌ مشهود : موضوعات‌ اصلی‌ در حسابداری‌ داراییهای‌ ثابت‌ مشهود عبارت‌ از زمان‌ شناخت‌ دارایی‌، تعیین‌ مبلغ‌ دفتری‌، شناخت‌ هزینه‌ استهلاک‌ مربوط‌ و نحوه‌ حسابداری‌ سایر موارد کاهش‌ در مبلغ‌ دفتری‌ است‌.

اصطلاحات‌ ذیل‌ در این‌ استاندارد با معانی‌ مشخص‌ زیر بکار رفته‌ است‌ :

دارایی‌ ثابت‌ مشهود : به‌ دارایی‌ مشهودی‌ اطلاق‌ می‌شود که‌ :

الف .به منظور استفاده‌ در تولید یا عرضه‌ کالاها یا خدمات‌، اجاره‌ به‌ دیگران‌ یا برای‌ مقاصد اداری‌ توسط‌ واحد تجاری‌ نگهداری‌ می‌شود، و

ب‌. انتظار رود بیش‌ از یک‌ دوره‌ مالی‌ مورد استفاده‌ قرار گیرد.

استهلاک : عبارت‌ است‌ از سرشکن کردن و تخصیص دادن بهای تمام شده دارایی ثابت به طریقی منظم و معقول بر دوره های استفاده از آن.

مبلغ‌ استهلاک‌پذیر ‌: عبارت‌ است‌ از بهای‌ تمام‌ شده‌ یک‌ دارایی‌ یا سایر مبالغ‌ جایگزین‌ شـده‌ بهای‌ تمام‌ شده‌ در صورتهای‌ مالی‌، به‌ کسر ارزش‌ اسقاط‌ آن‌.

عمر مفید ‌: عبارت‌ است‌ از :

الف .مدت‌ زمانی‌ که‌ انتظار می‌رود یک‌ دارایی‌ مورد استفاده‌ واحد تجاری‌ قرار گیرد، یا

ب‌.تعداد تولید یا سایر واحدهای‌ مقداری‌ مشابه‌ که‌ انتظار می‌رود در فرایند استفاده‌ از دارایی‌ توسط‌ واحد تجاری‌ تحصیل‌ گردد.

بهای‌ تمام‌ شده‌ ‌: عبارت‌ است‌ از مبلغ‌ وجه‌ نقد یا معادل‌ نقد پرداختی‌ یا ارزش‌ منصفانه‌ سایر مابه‌ازاهایی‌ که‌ جهت‌ تحصیل‌ یک‌ دارایی‌ در زمان‌ تحصیل‌ آن‌ واگذار شده‌ است‌.

ارزش‌ اسقاط‌ ‌: عبارت‌ است‌ از مبلغ‌ خالصی‌ که‌ انتظار می‌رود در پایان‌ عمر مفید دارایی‌ پس از کسر هزینه‌های‌ مورد انتظار فروش‌ آن‌ دارایی‌، عاید واحد تجاری‌ گردد.

ارزش‌ منصفانه ‌: مبلغی‌ است‌ که‌ خریداری‌ مطلع‌ و مایل‌ و فروشنده‌ای‌ مطلع‌ و مایل‌ می‌توانند در معامله‌ای‌ حقیقی‌ و در شرایط‌ عادی‌، یک‌ دارایی‌ را در ازای‌ مبلغ‌ مزبور با یکدیگر مبادله‌ کنند.

مبلغ‌ دفتری‌ ‌: مبلغی‌ است‌ که‌ دارایی‌ پس از کسر استهلاک‌ انباشته‌ و ذخیره‌ کاهش‌ ارزش‌ مربوط‌، به‌ آن‌ مبلغ‌ در ترازنامه‌ منعکس‌ می‌شود.

مبلغ‌ بازیافتنی‌ ‌: عبارت‌ است‌ از خالص‌ ارزش‌ فروش‌ یا ارزش‌ اقتصادی‌ یک‌ دارایی‌، هر کدام‌ بیشتر است‌. ارزش‌ اقتصادی‌ یک‌ دارایی‌ عبارت‌ از خالص‌ ارزش‌ فعلی‌ جریانهای‌ نقدی‌ آتی‌ ناشی‌ از کاربرد مستمر دارایی‌ از جمله‌ جریانهای‌ نقدی‌ ناشی‌ از فروش‌ نهایی‌ آن‌ است‌.

بهای‌ جایگزینی‌ مستهلک‌ شده ‌: عبارت‌ است‌ از بهای‌ ناخالص‌ جایگزینی‌ یک‌ دارایی‌ (یعنی‌ بهای‌ جاری‌ جایگزینی‌ یک‌ دارایی‌ نو با توان‌ خدمت‌دهی‌ مشابه‌) پس از کسراستهلاک‌ مبتنی ‌بر بهای‌ مزبور و مدت‌ استفاده‌ شده‌ از آن‌ دارایی‌.

تعیین ارزش داراییهای ثابت مشهود و دارایی های نامشهود در مقطع تحصیل

تمام داراییها از جمله داراییهای ثابت مشهود و دارایی های نامشهود در بدو امر به بهای تمام شده یعنی تمام مخارج لازم و ضروری برای رساندن دارایی به مرحله استفاده مورد نظر ثبت می شوند. مخارج غیر ضروری که منافع متصور آتی داراییها را افزایش نمی دهد باید به عنوان هزینه جاری ثبت شوند. استاندارد شماره ۱۱ ایران اجزای بهای تمام شده یک قلم دارایی ثابت را شامل موارد زیر می داند:

الف:‌قیمت خرید شامل عوارض گمرکی و مالیاتهای غیر قابل استرداد خرید پس از کسر تخفیفات تجاری

ب: هرگونه مخارج مرتبط مستقیم یا غیر مستقیم که برای رساندن دارایی به وضعیت قابل بهره برداری تحمل می شود نظیر: حقوق و مزایای کارکنانی که به طور مستقیم در ساخت دارایی ثابت مشهود مشارکت داشته اند – مخارج آماده سازی محل نصب – مخارج حمل و نقل اولیه – مخارج نصب و مونتاژ – حق الزحمه خدمات فنی و حرفه ای – مخارج سربار مرتبط با رساندن دارایی به وضعیت قابل بهره برداری مانند حقوق مدیر پروژه های سرمایه ای.

ج: برآورد اولیه مخارج پیاده سازی و برچیدن دارایی و بازسازی محل نصب آن از بابت تعهدی که در زمان تحصیل دارایی یا در نتیجه استفاده از دارایی طی یک دوره خاص برای مقاصدی غیر از تولید کالا تقبل می شود. چنانچه بخواهیم مخارج پیاده سازی و برچیدن دارایی و بازسازی محل نصب طی سالیان آتی را ثبت کنیم باید بر اساس نرخ متوسط تورم عدد برآوردی را تنزیل کنیم.

ماشین آلات ۶۰۴/۸۳

ذخیره تعهدات برچیدن ، پیاده سازی و بازسازی محل نصب ماشین آلات ۶۰۴/۸۳

نکته :‌ چنانچه‌ مابه‌ازای‌ یک‌ قلم‌ دارایی‌ ثابت‌ مشهود در مدتی‌ بیش‌ از شرایط‌ معمول‌خرید اعتباری‌ پرداخت‌ شود، بهای‌ تمام‌ شده‌ آن‌ معادل‌ قیمت‌ نقدی‌ دارایی‌ است‌. تفاوت‌ بین‌ قیمت‌ نقدی‌ و کل‌ مبالغ‌ پرداختی‌ طی‌ دوره‌ اعتبار به عنوان‌ هزینه‌ تأمین‌ مالی‌ شناسایی‌ می‌شود، مگر این‌ که‌ تفاوت‌ مزبور، براساس‌ الزامات‌ استاندارد حسابداری‌ شماره‌ ۱۳با عنوان‌ حسابداری‌ مخارج‌ تأمین‌ مالی‌ به‌ حساب‌ دارایی‌ منظور شود.

داراییهای ثابت مشهود

زمین

بهای تمام شده بدست آوردن زمین و آماده سازی آن برای استفاده مورد نظر، علاوه بر قیمت خرید ، شامل مخارج کارشناسی(از قبیل حق الزحمه پرداختی به وکیل)، مخارج ممیزی و تفکیک ، مخارج دلالی خرید، مخارج حق ثبت و محضری، مخارج خاک برداری و مالیاتهای پرداخت نشده ای است که پرداخت آن بر ذمه خریدار است.

ماشین آلات و تجهیزات

علاوه بر خالص بهای تمام شده فاکتور ، بهای تمام شده ماشین آلات و تجهیزات (و اثاثیه و منصوبات و مستحدثات) شامل مخارج حمل، بیمه حمل، مالیات مرتبط با خرید ، بهای تمام شده امور فونداسیون یا سکوی خاص،‌مخارج مونتاژ نصب می باشد.

ساختمان

قیمت تحصیل به همراه مخارج جانبی خرید نظیر حق الزحمه وکیل و اخذ مجوز ساختمان باید در حساب ساختمان ثبت شود.

نکته: تخفیف نقدی حتی اگر خریدار از آن استفاده نکرده باشد باید از قیمت خرید دارایی کسر شود.

داراییهای ساخته شده توسط خود شرکت

هنگامی که شرکتی راسا به ساخت داراییهای ثابت مشهود اقدام می کند این دارایی باید به بهای تمام شده ثبت شود. در این حالت شرکت بهای مواد مستقیم، دستمزد مستقیم، سربار و مخارج جنبی دیگر را به جای قیمت خرید متحمل می شود. دو موردی که تعیین ارزش دارایی ساخته شده توسط خود شرکت را با مشکل مواجه می کند عبارتند از:‌الف:‌بهای غیر مستقیم تولید ب: مخارج تامین مالی (بهره) طی دوره ساخت.

الف: بهای غیر مستقیم تولید:

بهای غیر مستقیم تولید شامل اقلامی از قبیل برق کارخانه، حقوق سرپرستان کارخانه، ملزومات تولیدی، خدمات نگهبانی کارخانه و استهلاک تجهیزات تولیدی می باشد که نمی توان آنها را مستقیما به دارایهای ساخته شده توسط خود شرکت نسبت داد. طبق استاندارد حسابداری شماره ۱۱ ایران باید سربار غیر مستقیم تولید را بر اساس همان مبنایی که شرکت در تخصیص بهای غیر مستقیم به موجودی کالای عادی از آن استفاده می کند تخصیص دهیم (رویکرد بهایابی کامل)

ب: مخارج تامین مالی (بهره) طی دوره:

مخارج تامین مالی عمدتا هزینه دوره محسوب می شود اما با توجه به اینکه مخارج تامین مالی متحمله در دوره ساخت بخشی از مخارج ضروری برای رساندن دارایی به وضعیت استفاده مورد نظر است باید انرا سرمایه ای نمود (به حساب دارایی محسوب نمود) موارد اساسی برای سرمایه ای نمودن بهره را می توان به سه طبقه تقسیم نمود:

• چه داراییهایی واجد شرایطند :‌ مخارج مالی را نمی توان برای کالاهایی که به صورت روزمره ساخته می شوند ،‌داراییهای در حال استفاده یا آماده برای استفاده و داراییهایی که درفرایند کسب عایدات مورد استفاده قرار نمی گیرند سرمایه ای نمود. دارایی واجد شرایط یک دارایی است که آماده سازی آن جهت استفاده مورد انتظار یا فروش الزاما مدت زیادی طول می کشد.
• مبلغی که باید سرمایه ای شود: مبلغ مخارج تامین مالی که حاثز شرایط سرمایه ای شدن است را می توان از طریق ضرب میانگین موزون مبلغ دفتری دارایی واجد شرایط طی دوره (میانگین موزون مخارج انباشته) در نرخ سود تضمین شده مناسب تعین کرد.
• دوره سرمایه ای کردن:‌ دوره ی سرمایه ای کردن از زمانیکه ۳ شرط زیر برآورده شوند آغاز می گردد:
  برای دارایی مربوط مخارجی در حال انجام باشد – مخرج تامین مالی در حال وقوع باشد – فعالیتهای لازم برای آْماده سازی دارایی مربوط جهت استفاده مورد نظر در جریان باشد. سرمایه ای نمودن بهره مادامی که سه شرط فوق موجود باشند ادامه خواهد داشت.

منابع طبیعی

منابع طبیعی که به آنها داراییهای نقصان پذیر نیز می گویند به شکل فیزیکی در فرایند تولید مصرف می شوند. جنگلها، چاههای نفت و گاز و معادن نمونه هایی از این نوع داراییها هستند. عموما تمامی مخارج مورد نیاز برای رساندن یک دارایی نقصان پذیر به شرایط استفاده مورد نظر باید جزء بهای تحصیل تلقی و سرمایه ای شود.

داراییهای نامشهود

مخارج قبل از بهره برداری

واحد تجاری در مرحله قبل از بهره برداری یک واحد تجاری است که بخش عمده کوشش های خود را برای ایجاد فعالیت به کار برد (از قبیل کوشش هایی در رابطه با برنامه ریزی مالی، تامین سرمایه، شناسایی مواد اولیه ، استخدام و آموزش کارکنان، بازاریابی و راه اندازی عملیات تولیدی) وی یکی از شرایط زیر در مورد آن صدق کند:

الف: عملیات اصلی برنامه ریزی شروع نشده باشد ب: عملیات اصلی برنامه ریزی شده شروع شده ولی درآمد عملیاتی قابل توجهی از آن حاصل نشده باشد (براساس استاندارد شماره ۲۴ فرض بر اینست که هر واحد تجاری که درآمد عملیاتی آن کمتر از ۲۰% عملیات برنامه ریزی شده باشد واحد تجاری در مرحله قبل از بهره برداری محسوب می شود)

حق اختراع

حقی است که به دارنده آن امکان استفاده ، تولید، فروش و کنترل محصول فرایند یا فعالیت ابداعی خود را می دهد و نقض آن توسط دیگران مجاز نیست. مدت اعتبار ورقه اختراع به تقاضای مخترع پنج ، ده یا پانزده یا بیست سال است.

حق تالیف (حق چاپ یا حق تکثیر یا حق نشر)

طبق ماده ۱۲ قانون حمایت از مولفان حق تالیف عبارت است از حق انحصاری نشر و پخش و عرضه و اجرای اثر هنری یا نوشته ای که به مدت عمر پدید آورنده و سی سال بعد از فوت او به شخص پدید آورنده و وارث او اعطا می شود.

سرقفلی محل کسب (حق کسب یا پیشه یا تجارت)

حقی است که واحد تجاری به حهت تقدم در اجاره موقعیت یا جذب مشتری نسبت به محل پیدا می کند. این حق در بین عموم به عنوان سرقفلی شناخته می شود لیکن درحسابداری برای تمایز این حق و سرقفلی مربوط به تحصیل سایر واحد ها یا گروه داراییها استفاده از واژه سرقفلی محل کسب مناسبتر است.

علائم تجاری و نام تجاری

علامت تجاری عبارت است از هر قسم علامتی اعم از نقش ، تصویر، رقم،‌حرف، عبارت، مهر، لفاف و غیر آن که برای امتیاز تشخیص محصول صنعتی یا تجاری یا فلاحتی اختیار می شود. در صورتیکه بر اساس مقررات قانون ثبت شده باشد قابل نقل و انتقال است. مدت اعتبار علامت تجاری ۱۰ سال و بعد از آن قابل تمدید است.

حق امتیاز و فرانشیز (فرانشایز)

مجوز استفاده از حقوق دیگران است که صاحب حق بر اساس توافقنامه در قبال دریافت مبلغ مشخصی امتیاز ساخت و حق فروش تولیدات یا انجام خدمات مشخص، استفاده از نام یا علامت تجاری را به خریدار اعطا می کند.

حق استفاده از خدمات عمومی

برای استفاده از خدمات عمومی از قبیل برق، آب، تلفن و گاز وجوهی تحت عناوین حق اشتراک ، حق انشعاب و غیره در زمان تحصیل به سازمانهای دولتی پرداخت می شود وبرخی از آنها مانند امتیاز تلفن به طور جداگانه قابل نقل و انتقال است.

مخارج بعد از تحصیل

مخارج‌ بعدی‌ مرتبط‌ با دارایی‌ ثابت‌ مشهود تنها زمانی‌ به عنوان‌ دارایی‌ شناسایی‌ می‌شود که‌ مخارج‌ انجام‌ شده‌ موجب‌ بهبود وضعیت‌ دارایی‌ در مقایسه‌ با استاندارد عملکرد ارزیابی‌ شده‌اولیه‌ آن‌ گردد، به‌ گونه‌ای‌ که‌ شواهد کافی‌ مبنی‌بر وقوع‌ جریان‌ منافع‌ اقتصادی‌ آتی‌ ناشی‌ از این‌ مخارج‌ به‌ درون‌ واحد تجاری‌ وجود داشته‌ باشد

• تعمیرات و نگهداری
  مخارج‌ تعمیر یا نگهداری‌ دارایی‌ ثابت‌ مشهود که‌ به منظور حفظ‌ یا ترمیم‌ منافع‌ اقتصادی‌ مورد انتظار واحد تجاری‌ از استاندارد عملکرد ارزیابی‌ شده‌ اولیه‌ دارایی‌، انجام‌ می‌شود، معمولاً در زمان‌ وقوع‌، به عنوان‌ هزینه‌ شناسایی‌ می‌گردد. برای‌ مثال‌، مخارج‌ سرویس‌ یا بازدید کلی‌ ماشین‌آلات‌ و تجهیزات‌ معمولاً به‌ این‌ دلیل‌ که‌ موجب‌ ترمیم‌ و نه‌ افزایش‌ استاندارد عملکرد ارزیابی‌ شده‌ اولیه‌ دارایی‌ می‌گردد، هزینه‌ محسوب‌ می‌شود.
• جایگزینی و بهسازی
  اجزای‌ عمده‌ برخی‌ از اقلام‌ دارایی‌ ثابت‌ مشهود ممکن‌ است‌ مستلزم‌ جایگزینی‌ در فواصل‌ منظم‌ باشد. برای‌ نمونه‌، اجزای‌ درون‌ یک‌ هواپیما از قبیل‌ صندلیها ممکن‌ است‌ درطول‌ عمر مفید هواپیما چندین‌ بار نیاز به‌ جایگزینی‌ داشته‌ باشد. اگر جزء جدید دارای توان عملیاتی تقریبا یکسانی در مقایسه با جزء قدیمی باشد آنرا اصطلاحا جایگزینی می نامند. اما در صورتیکه جزء جدید به طور قابل ملاحظه ای توان عملیاتی دارایی مورد نظر را بهبود بخشد به آن بهسازی می گویند.

جایگزینی و بهسازی هر دو موجب بهبود وضعیت دارایی در مقایسه با استاندارد عملکرد ارزیابی شده اولیه آن می شوند و از این رو آنها را مخارج سرمایه ای تلقی می کنیم.

برای ثبت جایگزین و بهسازی سه روش مورد استفاده قرار می گیرد:
الف:‌روش تعویض : این روش معرف آنست که شرکت در حال کنارگذاری جزء‌قدیم یک دارایی و تحصیل نوع جدید آن است.اگر بتوان بهای تمام شده و استهلاک انباشته جزء قدیمی را شناسایی نمود می توان بهای تمام شده آن را از حسابها حذف و سود و زیان کنارگذاری را ثبت کرد و سپس بهای تمام شده جزء جدید را به بدهکار حساب دارایی منظور نمود.
ب: روش سرمایه ای کردن بهای تمام شده جدید: در این روش بهای تمام شده دارایی جدید به بدهکار حساب دارایی منظور می شود. تفاوت آن با روش قبلی آنست که شرکت مبلغ دفتری دارایی قدیمی را از حسابها خارج نمی کند. شرکتها در شرایطی که مبلغ دفتری جزء قدیمی قابل تعیین نمی باشد اغلب از این روش استفاده می کنند.
ج:‌کاهش استهلاک انباشته :‌ برخی حسابداران بر این باورند که چنانچه جایگزینی یا بهسازی باعث افزایش عمر مفید یک دارایی شود نتیجه ی آن معادل بازیافت یا پس گرفتن استهلاک ثبت شده قبلی است.از این رو بجای افزودن بهای تمام شده ی جایگزینی یا بهسازی به حساب دارایی شرکت می تواند بابت بهای تمام شده مورد نظر استهلاک انباشته را بدهکار کند.

اندازه‌گیری‌ پس از شناخت‌ اولیه‌

واحد تجاری باید پس از شناخت داراییهای ثابت مشهود و نامشهود یکی از دو روش بهای تمام شده یا تجدید ارزیابی را به عنوان رویه حسابداری خود انتخاب کند و آنرا در مورد تمام اقلام یک طبقه به کار گیرد.

تجدید ارزیابی‌

به موجب‌ رویه‌ مندرج‌ در بند ۱۳ ، داراییهای‌ ثابت‌ مشهود به‌ بهای‌ تمام‌ شده‌ در صورتهای‌ مالی‌ منعکس‌ می‌شود. از سوی‌ دیگر به‌ دلیل‌ وجود شرایط‌ تورمی‌ در چند سال‌ اخیر، ارزش‌ منصفانه‌ داراییهای‌ ثابت‌ مشهود به‌ طور قابل‌ ملاحظه‌ای‌ نسبت‌ به‌ مبالغ‌ دفتری‌ مبتنی‌بر بهای‌ تمام‌ شده‌ تاریخی‌ آن‌ افزایش‌ یافته‌ که‌ این‌ امر خصوصیت‌ کیفی‌ مربوط‌ بودن‌ اطلاعات‌ و درنتیجه‌ مفید بودن‌ اطلاعات‌ مندرج‌ در صورتهای‌ مالی‌ را کاهش‌ داده‌ است‌.

ضوابط‌ تجدید ارزیابی‌

چنانچه‌ مبالغ‌ تجدید ارزیابی‌ در مراحل‌ بعدی‌ مورد تجدیدنظر قرار نگیرد، مفید بودن‌ اطلاعات‌ مربوط‌ به‌ اقلام‌ تجدید ارزیابی‌ شده‌ برای‌ استفاده‌کنندگان‌ صورتهای‌ مالی‌، دچار محدودیت‌ می‌شود. همچنین‌ به منظور اجتناب‌ از مخدوش‌ شدن‌ صورتهای‌ مالی‌، تجدید ارزیابی‌ داراییهای‌ ثابت‌ مشهود باید به گونه‌ای‌ سیستماتیک‌ صورت‌ گیرد. از این رو در این‌ استاندارد، ضوابطی‌ در ارتباط‌ با ” تناوب‌ تجدید ارزیابی“‌ ، ” انتخاب‌ دارایی‌ جهت‌ تجدید ارزیابی“ ، ” تعیین‌ مبلغ‌ تجدید ارزیابی“ و ” مشخصات‌ ارزیاب“ ، ارائه‌ می‌شود.

تناوب‌ تجدید ارزیابی‌

به عنوان‌ یک‌ راه‌حل‌ عملی‌ و سیستماتیک‌ مناسب‌ در شرایط‌ موجود، به موجب‌ این‌ استاندارد در صورت‌ اتخاذ روش‌ تجدید ارزیابی‌، تکرار منظم‌ آن‌ با دوره‌ تناوب‌ ثابت‌، هر ۳ الی‌ ۵ سال‌ ضرورت‌ دارد.

انتخاب‌ دارایی‌ جهت‌ تجدید ارزیابی‌

هرگاه‌ یک‌ قلم‌ از داراییهای‌ ثابت‌ مشهود تجدید ارزیابی‌ شود، تجدید ارزیابی‌ تمام‌ اقلام‌ طبقه‌ای‌ که‌ دارایی‌ مزبور به‌ آن‌ تعلق‌ دارد،

تعیین‌ مبلغ‌ تجدید ارزیابی‌

مبلغ‌ تجدید ارزیابی‌ دارایی‌ ثابت‌ مشهود عبارت‌ از ارزش‌ منصفانه‌ آن‌ در تاریخ‌ تجدید ارزیابی‌ است‌.

مشخصات‌ ارزیاب‌

تجدید ارزیابی‌ داراییهای‌ ثابت‌ مشهود، باید توسط‌ ارزیابان‌ مستقل‌ و دارای‌ صلاحیت‌ حرفه‌ای‌، انجام‌ شود.

مازاد (کسری ) تجدید ارزیابی

مثال: شرکت آلفا زمینی رابه مبلغ ۰۰۰/۰۰۰/۱ ریال خریداری کرده است.

فرض الف:‌مبلغ تجدید ارزیابی زمین در نوبت اول ۰۰/۱۰۰/۱ ریال می باشد. ثبت آن به شکل زیر است:

زمین ۰۰۰/۱۰۰

مازاد تجدید ارزیابی زمین ۰۰۰/۱۰۰

در تجدید ارزیابی نوبت دوم دو حالت به شرح زیر ممکن است رخ دهد:

حالت ۱: مبلغ تجدید ارزیابی زمین ۰۰۰/۳۰۰/۱ ریال باشد.

زمین ۰۰۰/۲۰۰

مازاد تجدید ارزیابی زمین ۰۰۰/۲۰۰

حالت ۲: مبلغ تجدید ارزیابی زمین ۰۰۰/۸۰۰ ریال باشد.

مازاد تجدید ارزیابی زمین ۰۰۰/۱۰۰

هزینه ۰۰۰/۲۰۰

زمین ۰۰۰/۳۰۰

فرض ب:‌ مبلغ تجدید ارزیابی زمین در نوبت اول۰۰/۹۰۰ ریال می باشد. ثبت آن به شکل زیر است:

هزینه ۰۰۰/۱۰۰

زمین ۰۰۰/۱۰۰

حالت ۱: مبلغ تجدید ارزیابی زمین ۰۰۰/۷۰۰ ریال باشد.

هزینه ۰۰۰/۲۰۰

زمین ۰۰۰/۲۰۰

حالت ۲:‌مبلغ تجدید ارزیابی زمین ۰۰۰/۲۰۰/۱ ریال باشد.

زمین ۰۰۰/۳۰۰

درآمد ۰۰۰/۱۰۰

مازاد تجدید ارزیابی زمین ۰۰۰/۲۰۰

افزایش سرمایه از محل مازاد تجدید ارزیابی

افزایش سرمایه بطور مستقیم از محل مازاد تجدید ارزیابی که به عنوان یک درآمد غیر عملیاتی تحقق نیافته در سرفصل حقوق صاحبان سهام منعکس شده مجاز نیست و انتقال تمام یا بخشی از مازاد به سود انباشته با تحقق درآمد مزبور تنها در موارد زیر صورت می گیرد:

الف:‌ برکناری یا فروش دارایی مربوط:‌در این صورت مانده حساب مازاد تجدید ارزیابی به طو رکامل به سود انباشته منتقل میشود.

ب: به موازات استفاده از دارایی مربوط توسط واحد تجاری: مبلغ مازاد تحقق نیافته معادل تفاوت بین استهلاک مبتنی بر مبلغ تجدید ارزیابی دارایی و استهلاک مبتنی بر بهای تمام شده تاریخی آن خواهد بود.

بخشنامه هیات وزیران : مورخ ۶/۸/۱۳۹۱ در ارتباط با تجدید ارزیابی داراییها

• بنگاههای اقتصادی که از ابتدای سال ۱۳۸۶ تا پایان سال ۹۱ اقدام به تجدید ارزیابی ننموده اند در صورتیکه با رعایت مقررات قانونی و مفاد این آیین نامه ، داراییهای خود را در سال ۹۱ تجدید ارزیابی نموده و مازاد حاصل از آن را به حساب سرمایه منظور نمایند از شمول مالیات معاف خواهند بود.
• داراییهای خریداری شده در سال ۹۱ مشمول تجدید ارزیابی نخواهند شد.
• اشخاص حقوقی که تا پایان سال ۹۱ افزایش سرمایه ناشی از تجدید ارزیابی دارایی های خود را در اداره ثبت شرکتها ثبت ننمایند موظفند مبالغ ناشی از تجدید ارزیابی دارایی ها را طی سال مذکور در دفاترقانونی به حساب مازاد ناشی از تجدید ارزیابی دارایی ها منظور و حداکثر تا سه ماه پس از انقضای مهلت تسلیم اظهارنامه سال مالی تجدید ارزیابی، در اداره ثبت شرکتها ثبت و به حساب سرماه در دفاتر قانونی طی سال ۹۲ اعمال نمایند.

استهلاک

تخصیص سیستماتیک مبلغ استهلاک پذیر یک دارایی طی عمر مفید آن اصطلاحا استهلاک نامیده می شود. استهلاک دوره معمولا هزینه جاری است مگر در حالتیکه منافع اقتصادی دارایی به جای اینکه منجر به هزینه جاری شود در تولید سایر داراییهای واحد تجاری جذب شود.

سه عامل موثر در تعیین استهلاک عبارتند از:

• مبلغ استهلاک پذیر (مبنای استهلاک)

بهای تمام شده دارایی یا سایر مبالغ جایگزین بهای تمام شده پس از کسر ارزش باقیمانده (اسقاط) آن اطلاق می شود.

• عمر مفید دارایی مورد نظر

عبارت است از مدت زمانیکه انتظار می رود دارایی مورد استفاده واحد تجاری قرار گیرد.

• الگوی تخصیص مبلغ استهلاک پذیر (روش استهلاک)

روش استهلاک باید منعکس کننده الگوی مورد انتظار منافع اقتصادی آتی دارایی توسط واحد تجاری باشد. لذا طی عمر مفید یک دارای می توان روشهای متفاوتی را به کار گرفت.

نکته : عمر مفید دارایی و روش استهلاک در جدول استهلاک موضوع ماده ۱۵۱ قانون مالیات مستقیم درج شده است.

روشهای استهلاک

روشهای مختلفی برای تعیین مبلغ استهلاک وجود دارد ولی هدف همه روشهای استهلاک یکی بوده و آن ثبت مبلغ استهلاک پذیر طی سالهای عمر مفید در قالب هزینه است.

• محاسبه بر حسب زمان
  • روش خط مستقیم
• محاسبه بر حسب محصول
  • روش میزان تولید یا کارکرد (روش مجموع آحاد تولید)
• روشهای هزینه کاه
  • روش مجموع (ارقام) سنوات
  • روش مانده نزولی (نزولی با نرخ مضاعف)
• روشهای هزینه افزا
  • قسط السنین
  • سرمایه گذاری وجوه استهلاکی

از بین روشهای ذکر شده عموما از روش خط مستقیم و روش مانده نزولی استفاده می شود.

روش خط مستقیم

در این روش مبلغ استهلاک تابع خطی زمان می باشد. به عبارتی استهلاک در هر دوره حسابداری رقم مشابهی است. در روش خط مستقیم استهلاک هر سال از تقسیم مبلغ استهلاک پذیر بر سالهای عمر مفید دارایی مورد نظر بدست می آید.

نکته: اکثر داراییها طی دوره حسابداری تحصیل و کنار گذارده می شوند. به منظور یکسان سازی محاسبه ی مبلغ استهلاک چنانچه دارایی تا قبل از پانزدهم ماه خریداری شود از همان ماه و در صورتیکه بعد از تاریخ پانزدهم ماه خریداری شود از ماه بعد مستهلک می شود.

روش مانده نزولی / نزولی با نرخ مضاعف

تنها روشی است که ارزش باقیمانده (اسقاط) را در محاسبه هزینه استهلاک سالهای اولیه در نظر نمی گیرد. به هر حال در سالهای پایانی عمر مفید دارایی ارزش اسقاط را باید مد نظر داشت تا دارایی به کمتر از ارزش اسقاط خود مستهلک نگردد. در سال پایانی استهلاک به قدری تعیین می شود که ارزش دفتری معادل ارزش اسقاط شود. این روش یکی از روشهای تسریعی می باشد و استهلاک در این روش از فرمولهای زیر بدست می آید:

الف:‌محاسبه استهلاک سالانه

D_n = C*r (1-r) ^n-1

ب: محاسبه پیاپی استهلاک انباشته چند سال

A_n=C-C (1-r) ⁿ

پ: محاسبه مانده مستهلک نشده یا ارزش دفتری یک دارایی در پایان هر دوره مالی

B_n = C (1-r) ⁿ

در این فرمولها C بهای تمام شده دارایی r نرخ استهلاک و n عمر مفید دارایی است.

مثال: اگر در مورد ماشینی نرخ استهلاک ۲۵% تعیین شود و بهای تمام شده آن ۰۰۰/۶۰۰/۶ ریال باشد هزینه استهلاک سال نهم؟ استهلاک تا پایان سال نهم؟ و ارزش دفتری در پایان سال چهارم آن را محاسبه کنید؟

الف: ^۸(۲۵/۰ – ۱)*۲۵/۰ * ۰۰۰/۶۰۰/۶ = d₉

۱۸۶/۱۶۵ = ۱۰۰۱۱۲۹۱۵/۰ * ۲۵/۰ * ۰۰۰/۶۰۰/۶

ب: ^۹(۲۵/۰ – ۱) * ۰۰۰/۶۰۰/۶ – ۰۰۰/۶۰۰/۶ = A₉

۴۴۱/۱۰۴/۶ = ۵۹۹/۴۹۵ – ۰۰۰/۶۰۰/۶ = ۰۷۵۰۸۴۶۸۶/۰ * ۰۰۰/۶۰۰/۶ – ۰۰۰/۶۰۰/۶

پ: ^۴(۲۵/۰ – ۱) ۰۰۰/۶۰۰/۶ = B₄

۲۸۲/۰۸۸/۲ = ۳۱۶۴۰۶۲۵/۰ * ۰۰۰/۶۰۰/۶

ثبت حسابداری استهلاک:

تعمیرات اساسی دارایی ثابت مشهود

داراییهای ثابت مشهود- نوع دارایی ***

سایر حسابهای پرداختنی ***

فروش داراییهای ثابت (با فرض اینکه فروش به صورت اعتباری و دارای سود باشد)

سایر بدهکاران ***

ذخیره استهلاک انباشته ***

هزینه استهلاک ***

داراییهای ثابت مشهود ***

سود حاصل از فروش داراییها ***

پیش پرداخت خرید دارایی ثابت

پیش پرداختهای سرمایه ای ***

موجودی نزد بانک ***

تحویل دارایی ثابت

دارایی ثابت – نوع دارایی ***

پیش پرداختهای سرمایه ای ***

سایر حسابهای پرداختنی ***

ثبت استهلاک انباشته دارایی

هزینه استهلاک دارایی ***

استهلاک انباشته دارایی ***

استهلاک (انقضای ) دارایی نامشهود

مساله ی اساسی در استهلاک داراییهای نا مشهود معین بودن یا نامعین بودن عمر مفید دارایی نامشهود می باشد.

داراییهای نامشهود با عمر مفید معین:

در صورت معین بودن مدت عمر مفید یا تعداد تولید و سایر معیارهای مشخص کننده مبلغ استهلاک پذیر دارایی نامشهود باید بر مبنایی سیستماتیک مستهلک شود.

داراییهای نامشهود با عمر مفید نامعین:

واحد تجاری در صورتی باید عمر مفید دارایی نامشهود را نامعین تلقی کند که بر مبنای تحلیل کلیه عوامل مربوط نتواند برای دوره ای که انتظار می رود دارایی جریان نقدی ورودی ایجاد نماید محدوده ای پیش بینی کند. دارایی نامشهود با عمر مفید نامعین مستهلک نمی شود. توجه داشته باشید که اصطلاح نامعین به معنی نامحدود نیست.

نکته : پلاک کوبی اموال واحد تجاری وظیفه ی حسابدار است که بهتر است منطبق با کدینگ موجود در سیستم حسابداری اموال مجموعه باشد. به این انطباق ” نظام هماهنگ کدینگ در سیستم” گفته می شود.

اموال تخصیص یافته به هر واحد باید کاملا مشخص و تفکیک شده باشد. زیرا استهلاک هر بخش در حساب مربوط به همان بهش برده می شود بعنوان مثال استهلاک ماشین آلات بخش تولیدی باید به سربار تولید، استهلاک اموال بخش فروش و توزیع باید به هزینه های بخش فروش برده شود و …

تغییرات و اصلاحات در استهلاک

عوامل زیردر محاسبات استهلاک تغییر ایجاد میکند:

• تغییر روش استهلاک
• تغییر در برآورد عمر دارایی یاارزش اسقاط آن
• کشف اشتباه محاسبه و ثبت استهلاک مربوط به گذشته

تغییر روش استهلاک

منظور از تغییر روش استهلاک اتخاذ روش پذیرفته شده دیگری به جای روش پذیرفته شده ای است که قبلا مورد عمل بوده است. تغییر روش به شرطی مجاز است که دلایل کافی در توجیه اینکه روش جدید وضعیت مالی و نتایج موسسه را بهتر نشان می دهد وجود داشته باشد.در صورت تغییر روش استهلاک می باید میلغ استهلاک انباشته تا تاریخ تغییر روش به روش جدید محاسبه و تفاوت آن با مبلغ استهلاک انباشته به روش قبل تعیی شود. این اختلاف به حسابی به نام اصلاح حساب استهلاک منظور و حساب حساب استهلاک انباشته دارایی تعدیل می شود.

تغییر در برآورد

سرشکن کردن بهای تمام شده یک قلم دارایی ثابت به چند دوره مالی هیچگاه نمی تواند دقیق باشد.به عنوان یک قاعده کلی هرگونه تغییر در برآورد متوجه آینده است و عطف به ماسبق نمی شود. زیرا در غیر اینصورت اعتبار صورتهای مالی گذشته مورد تردید قرار خواهد گرفت.

اشتباهات محاسباتی

هرگونه اشتباهی که در محاسبه استهلاک رویداده باشد باید به هنگام کشف اصلاح شود. اگر اشتباه مربوط به دوره جاری باشد طرز عمل ساده است. به این ترتیب که ابتدا ثبت نادرست را معکوس کرده تا اثر آن خنثی شود سپس عدد صحیح را در دفاتر ثبت می زنیم.

اما اگر اشتباه در دوره یا دوره های مالی گذشته رخ داده باشد می باید آثار آن کشف و حسابها جرح و تعدیل شود. برای اینکار خالص اشتباه را تا اول دوره هایی که طی آن به اشتباه پی برده اند تعیین می نمایند و حالص را به حساب سود و زیان سنواتی منتقل و حساب استهلاک انباشته دارایی یا دارایی مربوط را تصحیح می کنند

مثال: فرض کنیم که ماشینی را به مبلغ ۰۰۰/۰۰۰/۱۰ میلیون ریال نقد خریداری و برآورد کرده اند که عمر مفید آن ۵ سال و فاقد اسقاط باشد. ولی در زمان خرید اشتباها کل مبلغ پرداختی را به حساب هزینه محسوب کرده و به این اشتباه در سال سوم بهره برداری پی برده اند. اصلاحات لازم عبارتند از:

الف: تصحیح اشتباه

حساب ماشین (دارایی) ۰۰۰/۰۰۰/۱۰

استهلاک انباشته ( * ۰۰۰/۰۰۰/۱۰ ) ۰۰۰/۰۰۰/۴

سود و زیان سنواتی ۰۰۰/۰۰۰/۶

ب:‌ثبت استهلاک در پایان سال سوم

هزینه استهلاک ۰۰۰/۰۰۰/۲

استهلاک انباشته ماشین ۰۰۰/۰۰۰/۲

مواد قانون مالیاتهای مستقیم مربوط به استهلاک

ماده ۱۴۹٫ در تشخیص درآمد مشمول مالیات محاسبه استهلاکات دارایی و هزینه های تاسیس و سرمایه ای بارعایت اصول زیر انجام می شود:

• آن قسمت از داراییهای ثابت که بر اثر استعمال یا گذشت زمان یا سایر عوامل بدون توجه به تغییر قیمتها ارزش آن تقلیل می یابد قابل استهلاک است.
• ماخذ استهلاک قیمت تمام شده دارایی می باشد.
  -تغییرات قیمتهای در محاسبه استهلاک موثر نیست.
  -به موجب جدول استهلاکات افزایش بهای داراییهای ناشی از ارزیابی مجدد قابل استهلاک نیست.
  -داراییهایی که به صورت دست دوم خریداری می شود طبق مقررات مندرج در جدول قابل استهلاک است.
• استهلاکات از تاریخی محاسبه می شود که دارایی قابل استهلاک آماده بهره برداری در اختیار موسسه قرار می گیرد. در صورتی که دارای قابل استهلاک در خلال ماه در اختیار موسسه قرار گیرد ماه مزبور در محاسبه منظور نخواهد شد. در مورد کارخانجات دوره بهره برداری آزمایشی جزء بهره برداری محسوب نخواهد شد.
• هزینه های تاسیس از قبیل مخارج ثبت موسسه، حق مشاوره و نظایر آن و هزینه های زائد بر درآمد دوره قبل از بهره برداری و دوره بهره برداری آزمایشی جز در مواردیکه ضمن جدول ماده ۱۵۱ این قانون تصریح خواهد شد حداکثر تا ۱۰ سال از تاریخ بهره برداری به طور مساوی قابل استهلاک است.
• در صورتیکه بر اثر فروش مال قابل استهلاک یا مسلوب المنفعه شدن ماشین آلاتی زیانی متوجه موسسه شود زیان حاصل معادل ارزش مستهلک نشده دارایی منهای حاصل فروش یکجا قابل احتساب در سود و زیان همان سال می باشد.

ماده ۱۵۰٫ طرز محاسبه استهلاک به شرح زیر است:
دو روش از روشهای مختلف استهلاک در قانون مالیاتهای مستقیم مجاز شناخته شده است. یکی روش خط مستقیم و دیگری روش مانده نزولی. ولی انتخاب بین این دو روش اختیاری نیست به این توضیح که:

الف: در مواردیکه طبق جدول مذکور در ماده ۱۵۱ این قانون برای استهلاک نرخ تعیین شود نرخ ها ثابت بوده و در هر سال مابه التفاوت قیمت تمام شده مال مورد استهلاک و مبلغی که در سال های قبل برای آن به عنوان استهلاک منظور شده است اعمال می گردد.

ب: در مواردیکه طبق جدول مذکور در ماده ۱۵۱ این قانون برای استهلاک مدت تعیین شده در هر سال به طور مساوی از قیمت تمام شده مال به نسبت مدت مقرر استهلاک منظور می گردد.

تبصره ۱:‌هزینه مربوط به تغییر یا تعمیر اساسی دارایی قابل استهلاک جزء قیمت تمام شده دارایی محسوب می شود.

تبصره۲:‌موسسات می توانند هزینه نرم افزارهای خود را حداکثر تا ۵ سال مستهلک کنند.

تبصره۳:‌موسسات می توانند آن مقدار از دارایی های ثابت استهلاک پذیر را که برای بازسازی ، جایگزینی خطوط تولید یا توسعه و تکمیل خریداری گردیده است با دوبرابر نرخ یا نصف مدت استهلاک پیش بینی شده در جدول مستهلک کنند.

ماده ۱۵۱:‌جدول استهلاکات بر اساس ضوابط مصوب از طرف سازمان امور مالیاتی کشور تهیه و پس از تصویب وزیر امور اقتصادی و دارایی به موقع اجرا گذارده می شود.

تبصره ۶:‌در مواردیکه مال قابل استهلاک پس از آمادگی برای بهره برداری به علت تعطیل کار موسسه یا علل دیگری برای مدتی مورد استفاده و استعمال قرار نگیرد میزان استهلاک آن در مدتیکه مورد استفاده واقع نشده است معادل ۳۰% نرخ استهلاکی خواهد بود که در این جدول برای آن دارایی تعیین گردیده است در صورتیکه محاسبه استهلاک بر حسب مدت باشد ۷۰% باقیمانده مدتی که دارایی در آن مدت مورد استفاده قرار نگرفته است به مدت تعیین شده برای استهلاک دارایی در این جدول اضافه خواهد شد.

تبصره ۱۰:‌افزایش بهای دارایی های موسسه ناشی از ارزیابی مجدد قابل استهلاک نخواهد بود.

تبصره۱۳:‌دارایی هایی که قیمت تمام شده آنها به طور کامل مستهلک می گردد تا زمانیکه در مالکیت موسسه می باشند بایستی بهای تمام شده و میزان ذخایر استهلاک آن دارایی ها به طور کامل در دفاتر نشان داده شوند.

مثال نحوه اجرا تبصره ماده ۶ :

• چنانچه دارایی قابل استهلاک مثلا ماشین آلات باشد نرخ استهلاک بر اساس مدت ۱۰ سال تعیین شده . اگر قیمت تمام شده دارایی ۰۰۰/۰۰۰/۱۰۰ ریال فرض شود استهلاک هر سال آن قاعدتا معادل ۱۰% و به میزان ۰۰۰/۰۰۰/۱۰ ریال خواهد بود. چنانچه از اول سال سوم بهره برداری به دلایلی ماشین به مدت ۹ ماه مورد استفاده واقع نگردد با در نظر گرفتن تبصره ۶ جدول استهلاک محاسبه استهلاک دارایی یاد شده به نحو زیر خواهد بود.

استهلاک سال اول و دوم ۰۰۰/۰۰۰/۱۰ ریال

محاسبه استهلاک سال سوم برای مدت سه ماه که مورد استفاده قرار گرفته:

۰۰۰/۵۰۰/۲ = * ۰۰۰/۰۰۰/۱۰

محاسبه استهلاک سال سوم برای مدت نه ماه که مورد استفاده قرار نگرفته:

۰۰۰/۲۵۰/۲ = ۳۰% * * ۰۰۰/۰۰۰/۱۰

میزان کل استهلاک سال سوم ۰۰۰/۷۵۰/۴ = ۰۰۰/۵۰۰/۲ + ۰۰۰/۲۵۰/۲

میزان مستهلک نشده از سال سوم ۰۰۰/۲۵۰/۵ = ۰۰۰/۷۵۰/۴ – ۰۰۰/۰۰۰/۱۰

مدت قابل افزایش به ۷ سال باقیمانده مدت عمر ماشین ماه ۳/۶ = ۷۰% * ۹ کل مبلغ مستهلک نشده در پایان سال سوم ۰۰۰/۲۵۰/۷۵ = (۰۰۰/۷۵۰/۴ + ۰۰۰/۰۰۰/۱۰ *۲ )- ۰۰۰/۰۰۰/۱۰۰

در مقدار استهلاک سالیانه ده میلیون ریال در باقیمانده مدت تغییری حاصل نخواهد شد یعنی میزان استهلاک هر یک از سنوات چهارم تا دهم نیز ۰۰۰/۰۰۰/۱۰ ریال خواهد بود و مجموع استهلاک تا آخر سال دهم ۰۰۰/۷۵۰/۹۴ = ۰۰/۷۵۰/۴ + ۰۰۰/۰۰۰/۱۰ * ۹ خواهد بود و باقیمانده ارزش دفتری ماشین آلات که عبارت از ۰۰۰/۲۵۰/۵ ریال است در سال یازدهم با سپری شدن ۳/۶ ماه از آن سال مستهلک خواهد شد.

• اگر دارایی قابل استهلاک را موضوع بند ۲ از گروه ۱ جدول استهلاک و قیمت تمام شده ای به مبلغ ۰۰۰/۰۰۰/۱۰ریال فرض کنیم نرخ نزولی استهلاک ۱۰% است استهلاک سال اول و دوم به ترتیب ۰۰۰/۰۰۰/۱ ریال و ۰۰۰/۹۰۰ ریال خواهد بود. چنانچه در سال سوم دارایی مزبور مورد استفاده واقع نشده باشد نرخ استهلاک معادل ۳۰% از نرخ جدول است. یعنی ۳% که هزینه استهلاک سال سوم از ماخذ مانده مستهلک نشده به مبلغ ۰۰۰/۱۰۰/۸ ریال به شکل مقابل محاسبه می شود. ۰۰۰/۲۴۳ = ۳% * ۰۰۰/۱۰۰/۸

همچنین استهلاک سال چهارم در صورتیکه دوباره دارایی مورد استفاده واقع شودنسبت به مانده مستهلک نشده به مبلغ ۰۰۰/۸۵۷/۷ ریال با نرخ ۱۰% جدول به شرح زیر محاسبه می شود:

۰۰۰/۱۰۰/۸

کسر می شود استهلاک سال سوم ۰۰۰/۲۴۳

مانده مستهلک نشده در اول سال چهارم ۰۰۰/۸۵۷/۷

استهلاک سال چهارم بر اساس نرخ ۱۰%مبلغ ۷۰۰/۷۸۵ ریال خواهد بود.

توابع مالی (Financial) در اکسل در ارتباط با محاسبه استهلاک

• تابع SLN

هدف تابع: محاسبه استهلاک داراییهای ثابت به روش خط مستقیم

• تابع DB

هدف تابع: محاسبه استهلاک دارایی های ثابت به روش نزولی

مثال: شرکتی ماشین آلاتی به بهای تمام شده ۰۰۰/۰۰۰/۶۶ ریال با عمر مفید ۵ سال و با ارزش اسقاط ۰۰۰/۰۰۰/۶ رایل خریداری میکند. هزینه استهلاک برای هر سال آنرا به روشهای خطی و نزولی بدست آورید.

تابع AMORLINC

هدف تابع: محاسبه استهلاک در هر دوره حسابداری

اگر یک دارایی بین دوره خریداری شود به تناوب مدت هزینه استهلاک به حساب آورده می شود.

نمونه های رایج استهلاک در شرکتها

برای اطلاع بیشتر از مفاد و گروه بندی ۳۹ گانه جدول ماده ۱۵۱ به ضمیمه کتاب قانون مالیات مستقیم رجوع شود.

خدمات حسابداری – نرم افزار بنکداری